“สถาบันการเงิน” เป็นสถาบันที่ใกล้ตัวประชาชนอย่างเรามาก ไม่ว่าจะธนาคาร กองทุน หรือบริษัทหลักทรัพย์ ก็เป็นสถานที่ที่หลายคนต้องไปใช้บริการ ฝาก กู้ ซื้อ ขาย หรือแลกเปลี่ยน สถาบันการเงินยังเกี่ยวข้องกับรัฐในด้านกฎหมายค่อนข้างมาก และในภาคเอกชนก็มีความเกี่ยวข้องด้านธุรกิจกับหลายบริษัท สถาบันการเงินจึงเป็นเหมือนสถานที่ที่ทุกฝ่ายเข้ามามีส่วนได้ส่วนเสีย การป้องกันไม่ให้สถาบันการเงินไปเกี่ยวข้องกับการทุจริตจึงเป็นเรื่องสำคัญ

ปลายเดือนที่ผ่านมา “แนวร่วมการเงินที่เป็นธรรมประเทศไทย” หรือ Fair Finance Thailand ได้จัดเวทีสาธารณะหัวข้อ “บทบาทของสถาบันการเงินในการป้องกันและปราบปรามการทุจริตคอร์รัปชัน” ขึ้นเพื่อให้ความรู้และแนวทางป้องกันการทุจริตที่อาจเกิดขึ้นกับสถาบันการเงิน THAI CG Fund จึงได้สรุปความเสี่ยง กรณีศึกษา และการแนวทางการป้องกันการทุจริตของสถาบันการมาฝาก

ถ้าอยากป้องกันการทุจริตอย่างแรกที่ต้องรู้คือความเสี่ยง ทีมวิจัยจาก Fair Finance Thailand แบ่งความเสี่ยงของการทุจริตในสถาบันการเงินออกมาเป็น 2 ประเภท

• ความเสี่ยงจากลูกค้าของสถาบันการเงิน เช่น การฟอกเงิน การค้ายาเสพติด การสนับสนุนเงินให้กับการก่อการร้าย เพราะสถาบันการเงินไม่สามารถรู้ได้เลยว่าเงินที่ลูกค้าเอามาทำธุรกรรมมีที่มาจากไหน สิ่งที่ต้องทำคือการตรวจสอบข้อมูลลูกค้าให้ได้มากที่สุดและรายงานกับหน่วยงานรัฐถ้าเจอข้อมูลน่าสงสัย

• ความเสี่ยงที่สถาบันการเงินและลูกค้าร่วมมือกันทุจริต เช่น การล็อบบี้ ติดสินบน สถาบันการเงินจึงต้องดูประวัติที่มาของพนักงานให้ดีก่อนรับทำงาน รวมถึงควรมีช่องทางร้องเรียนที่เข้าถึงง่าย

จากความเสี่ยงที่ยกมา มีตัวอย่างที่จะทำให้เราเห็นภาพชัดขึ้น เช่น คดีทุจริตภาษีมูลค่าเพิ่ม 25 บริษัทแร่โลหะ (2556-2557) คดีนี้เริ่มต้นจากขบวนการทุจริตที่จัดตั้งบริษัทส่งออก-นำเข้า แร่โลหะปลอม โดยหลอกเอาชื่อของชาวบ้านมาเปิดบัญชีและบริษัท ต่อมาก็สร้างหลักฐานการซื้อขายปลอมและยื่นขอคืนภาษีมูลค่าเพิ่ม 7 % จากกรมสรรพากรจนกวาดเงินไป 4,300 ล้านบาท

ภาพดังกล่าวเป็นส่วนหนึ่งผลการศึกษาบทบาทของสถาบันการเงินในการป้องกันและปราบปรามการทุจริตคอร์รัปชัน จัดทำโดย Fair Finance Thailand

คดีนี้ทำเราเห็นช่องโหว่

1. พนักงานธนาคารยินยอมให้ผู้กระทำผิด (ลูกค้า) ลงนามเพื่อเปิดบัญชีนอกสำนักงานได้ จนทำให้มีการปลอมลายเซ็น
2. ขบวนการทุจริตโอนเงินกระจายออกไปหลายบัญชีวันละ 10 ล้านบาท แต่ธนาคารไม่แจ้งสำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง.) ตามกฎหมาย

อีกหนึ่งตัวอย่างคือ คดีการรุกล้ำพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ หาดเจ้าไหม จังหวัดตรัง ปี 2557 เจ้าหน้าที่กรมอุทยานฯ ยื่นฟ้องต่อโรงแรมอนันตรา สิเกา รีสอร์ท แอนด์ สปา เนื่องจากหนังสือรับรองการทำประโยชน์ในที่ดิน (นส.3ก) ไม่ถูกต้องตามกฎหมาย แม้จะสู้กันอยู่นานเพราะโรงแรมก็อ้างว่ามีหนังสือรับรอง แต่ก็พบว่าหนังสือที่ดินนั้นออกโดยไม่ถูกต้องจากเจ้าหน้าที่รัฐ

คดีนี้ทำให้เห็นช่องทางที่ธนาคารสามารถป้องกันการทุจริตทางอ้อมได้ เพราะในการขอสินเชื่อโดยใช้ที่ดินเป็นหลักประกัน ธนาคารมีส่วนในการตรวจสอบที่ดินที่ผิดกฎหมาย แต่ยังมีข้อจำกัดเพราะบางครั้งหนังสือรับรองที่ดินถูกออกอย่างผิดกฎหมายจากเจ้าหน้าที่รัฐโดยที่ธนาคารไม่รู้

ทั้งหมดนี้ก็สอดคล้องไปกับความเสี่ยงที่บอกไว้ในตอนแรก แม้ว่าตอนนี้สถาบันการเงินประเทศไทยจะมีแนวทางมาตรการป้องกันความเสี่ยงอยู่แล้วแต่ก็ยังเห็นช่องว่างที่อาจทำให้กรณีทุจริตเกิดขึ้นได้อีกในอนาคต ทีมวิจัย Fair Finance Thailand จึงได้เสนอการยกระดับการป้องกันการทุจริตของสถาบันการเงิน 4 ข้อ

• เพิ่มบทลงโทษกับสถาบันการเงินที่หละหลวมจนทำให้พนักงานทุจริตได้ เพราะหลายครั้งที่มีคดีทุจริตสถาบันการเงินก็จะบอกว่าเป็นความผิดพนักงาน การเพิ่มโทษกับสถาบันการเงินก็จะเป็นแรงจูงใจให้มีการตรวจสอบภายในมากขึ้น

• ให้คนกลางที่เป็นตัวแทนของลูกค้า เช่น ทนายความ นักบัญชี และผู้ดูแลผลประโยชน์ (trustees) มีหน้าที่ในการให้ข้อมูลตามกระบวนการ CDD (client due diligence) และเปิดเผยสถานะของตนเองกับสถาบันการเงิน

• ปรับเกณฑ์ที่สถาบันการเงินต้องรายงานกับหน่วยงานรัฐเมื่อมีธุรกรรมต้องสงสัยให้ครอบคลุมยิ่งขึ้น เช่น ด้านการทำธุรกรรมแบบอิเล็กทรอนิกส์ การลักลอบนำเข้า ความผิดทางภาษี

• เปิดข้อมูลแปลงที่ดินและราคาประเมินที่ดิน ให้เป็นข้อมูลเปิด (Open data) จะช่วยให้สถาบันการเงินเข้ามามีส่วนร่วมในการตรวจสอบมากขึ้น รวมถึงจัดทำหลักเกณฑ์ที่ดินมีพิรุธ

บทสรุปจากความเสี่ยงและกรณีศึกษา ทำให้เราเห็นช่องโหว่ที่ทำให้เกิดการทุจริตในสถาบันการเงิน แต่ในขณะเดียวกันช่องโหว่นั้นก็เหมือนเป็นช่องทางที่สถาบันการเงินจะเข้ามามีส่วนร่วมในการแก้ปัญหาคอร์รัปชัน ซึ่งผลประโยชน์ไม่ได้เกิดแค่กับตัวสถาบันเอง แต่รวมทั้งรัฐและประชาชนเองด้วย การพูดคุยครั้งนี้จึงเป็นก้าวสำคัญที่ทำให้เห็นการแก้ปัญหาคอร์รัปชันในอีกมุมหนึ่งเพื่อให้ประเทศไทยลดปัญหาคอร์รัปชันลงไปได้

โดยผู้อ่านสามารถดูเนื้อหาข้อมูลในงานเพิ่มเติมได้ที่

https://www.facebook.com/FairFinanceThailand/videos/960116955144890

ดาวน์โหลดเนื้อหาจากกรณีศึกษา บทบาทของสถาบันการเงินในการป้องกันและปราบปรามการทุจริตคอร์รัปชัน คลิก